ΔΕΣΠΟΤΗΣ ΣΤΑ ΨΙΑΝΑ - Γράφει ο Θαν. Γιαννακόπουλος

Μετά από  πολλές παρακλήσεις  και προσπάθειες των Ψιανιτών  και αρκετές υποχωρήσεις αφού δέχτηκαν να λειτουργηθούν ημέρα Σάββατο και λίγες ημέρες πριν το ετήσιο πανηγύρι τους, ήρθε και  χοροστάτησε ο μητροπολίτης  Καρπενησίου κ.κ. Γεώργιος. Η λειτουργία έγινε στο καθεδρικό ναό της Παναγίας, στην απάνω ράχη. Είναι η εκκλησία που χτίστηκε με προσωπική εργασία και εισφορές των κατοίκων του χωριού το 1900. Αναφέρω ότι το ταβάνι της έγινε από τον μπάρμπα Αλέξη (Αλέξανδρο Γιαννακόπουλο, δισέγγονο του στρατηγού Γιαννάκη Κ Γιολδάση) και ο Παντοκτάτωρ κατά τον Αθανάσιο Βράχα από  τον ζωγράφο Σαραφιανό. 

Το δάπεδο της, από πελεκητές πέτρες από τα χέρια του μπάρμπα Κώστα ( εγγονός  του Γιαννάκη Κ Γιολδάση) . Τα  θυρανοίξια της εκκλησίας έγιναν  από τον Μακαριστό Αμβρόσιο, Ναυπακτίας και Ευρυτανίας, περί το 1830. Στην εκκλησία λειτούργησε για πολλά χρόνια ο Παπακώστας (Κων/νος Κοντοθανάσης, γαμπρός του Γιαννακάκη) και για λίγα χρόνια (μετά το επαναπατρισμό, το 50),ο παπά Λέανδρος από τα Δολιανά. Τα τελευταία χρόνια λειτούργησε ο παπα Σκλαβούνος και τώρα περιοδικά ο Παπακώστας από το Μεγάλο χωριό. Εύχομαι να έχει τη χάρη της Παναγίας, ο Ψιανίτης  Κ.Δ. Ασημάκης που αποφασιστικά συνέβαλε στην ανακαίνιση του Ναού. Την καμπάνα της εκκλησίας την μετέφεραν οι χωριανοί ( γονείς μας) φορτωμένοι από  τον Άγιο Θεόδωρο (τρείς ώρες δρόμο). Σημειώνεται, ότι τώρα είναι Μητρόπολις του χωριού, (Ενοριακός Ναός) ενώ πριν από το 1905 περίπου, και από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας Μητρόπολις ήταν η Αγία Βαρβάρα, εκκλησία  που κατά την κτητορική επιγραφή  κτίστηκε το 16^ο αιώνα (γύρω στο 1850).Σύμφωνα, με όσα αναφέρει ο Γιάννης Γιαννακόπουλος (Χωρ. Αντίλαλοι ,τχ.146) η εκκλησία κάηκε εν μέρει από κερί το 1917 και ξαναχτίστηκε με προσωπικές εισφορές και εργασία των κατοίκων. Στα μεταγενέστερα χρόνια, η Ανάσταση  κάθε χρόνο ,»έβγαινε» στην Αγία Βαρβάρα (όπου και το Νεκροταφείο από παλαιόθεν , ίσως ακόμη οι κιβόκτιστοι τάφοι   που βρίσκονται στον περίβολο οδηγούν σε χρόνια προ Χριστού), παρουσία ,όλων μα όλων, των κατοίκων του χωριού. Γινόταν προσκλητήριο και μετά όλοι μαζί έψαλαν το «Χριστός Ανέστη». Επίσης λίγο πιο πέρα ήταν το χοροστάσι όπου γινόταν το απόγευμα η γιορτή της Αγάπης. Όμως  τα τελευταία χρόνια η γιορτή αυτή γινόταν  στο προαύλιο χώρο της Αγίας Βαρβάρας. Αλήθεια , πόση χαρά θα σκορπούσε και μια επίσκεψη  του Δεσπότη στην αρχαία αυτή εκκλησία μας.

Λειτούργησε,  λοιπόν ο Δεσπότης την 25^η Αυγούστου ημέρα Σάββατο, στα χωριά των Γιολδασαίων, που άδραξαν τα όπλα , για την πίστη και το γένος,  και αγωνίστηκαν κατά των Τούρκων. Η Παναγία, αντικρίζει τώρα τα ερείπια του καπετανέικου, στα Σέλιτσα (κατοικία του Γιαννάκη Γιολδάση, στρατηγού και γερουσιατή, του Κωνσταντάκη Γιολδάση γιού του στρατηγού, Βουλευτή κατά την εποχή του Γεωργίου του Α, του Νικολάκη Γιολδάση, γαμπρού των Τζαβελαίων και του Σπύρου Γιολδάση). Αντικρίζει, επίσης την Αγία Βαρβάρα, την Αγία Παρασκευή καθώς και το σπίτι του Γιαννάκη Γιολδάση του Κώστα ή Γιαννακάκη που η κατοικία του όπως την έχτισε με ρουμάνους μαστόρους σώζεται ακόμη (κτητορική επιγραφή 1874). Ο Γιαννακάκης, για δύο περίπου χρόνια ήταν αρχηγός του ολόκληρου του σώματος των Γιολδασαίων ,αφού ο Στρατηγός δέχτηκε να γίνει ρεέμι στα Γιάννενα με αντάλλαγμα την μη σφαγή των κατοίκων της περιοχής. Αυτή, τότε άρχιζε από τα Πολιτοχώρια και περιελάμβανε και τα χωριά του Απόκορου.  Από, την ιδιότυπη σκλαβιά τον ελευθέρωσε ο Καποδίστριας. Έτσι ήταν οι Γιολδασαίοι, αν και αρματωλοί και πλούσιοι, έκαναν τα πάντα για να σώσουν τους συντοπίτες τους. Οι Γιολδασαίοι των Ψιανών είχαν αναπτύξει δραστηριότητα και στη Ρουμανία. Εκεί πήγαν και τα παιδιά του Γιαννάκη Κ Γιολδάση,είχαν μεγάλα κοπάδια από πρόβατα (διηγούνται ότι είχαν 1000 προβατίνες κρούτες) αλλά γύρισαν μετά το θάνατο του Λάμπρου από βλογιά, εκτός από τον Αριστείδη Κ Γιολδάση που απόγονοι του βρίσκονται ακόμη στη Ρουμανία.

Αξίζει να σημειωθεί ότι από το 1914 πρόεδρος του χωριού ανάλαβε ο Θανάσης Βράχας. Βοηθούμενος από όλους τους κατοίκους ,αλλά κυρίως από τους Γιαννακαίους Αλέξανδρο Γιαννακόπουλο, τους Κωσταίους Κώστα Γιαννακόπουλο άρχισε να κατασκευάζει ξύλινα γεφύρια  για την επικοινωνία του χωριού με τα γύρω χωριά, το χειμώνα στον Κρικελλοπόταμο. Μετά, με προσωπική εργασία, αναλογική για κάθε οικογένεια , έγιναν δρόμοι,  για Κρίκελλο, Δομνίστα , Ανιάδα ,Ρωσκά, Δολιανά, Σέλιτσα ακόμη και για το Μαχαλά πίσω από το Πλατάνι (Πλατανάκι του Παναιτωλικού).¨Έτσι το χωριό άρχισε να επικοινωνεί ,πέρα της Αιτωλικής οδού, με τα γύρω χωριά, αλλά και με το Μεσολόγγι, Αγρίνιο ,Θέρμο κτλ. Στους αγώνες για το μεγάλωμα της πατρίδας πήραν μέρος πολλοί Ψιανίτες, άλλοι γύρισαν και άλλοι έμειναν κυρίως στα χώματα της Μικράς Ασίας. Στη συνέχεια, το χωριό χωρίστηκε  σε Λαϊκούς και Βενιζελικούς.

Έγινε και στα Ψιανά  και μάλιστα στην Παναγία ,Αφορισμός του Βενιζέλου ,περίπου 1916-17,κατά προφορική διήγηση κατοίκων που τώρα δεν ζουν. Στα οχυρωματικά έργα του Μεταξά πήραν μέρος αρκετοί Ψιανίτες, καθώς και στον πόλεμο του 1940.Και εδώ άλλοι γύρισαν και άλλοι έμειναν φρουροί στα βουνά της Αλβανίας. Επίσης πήραν μέρος στους Βαλκανικούς πολέμους  και  στο πόλεμο της Μικράς Ασίας. Πρέπει να σημειώσω, ότι τα Ψιανά βρέθηκαν, λόγω γεωγραφικής θέσης ,στο κέντρο του εμφυλίου πολέμου. Στην Παναγία, ήταν το αρχηγείο του ΕΛΑΣ _ΕΑΜ  καθώς και η φυλακή για όσους κατηγορούνταν. Δυστυχώς εκεί οδηγήθηκαν και οι Κρικελλιώτες αιχμάλωτοι και τους σκότωσαν λίγο πιο πέρα από την εκκλησία. Στο μαγαζί του Βράχα συνεδρίασε αργότερα η πολιτική επιτροπή του ΔΣΕ. Εκεί οδηγήθηκε και ο Αλέξης Γιαννακόπουλος, πρόεδρος,  τότε διορισμένος και αφού δέθηκε σε μια καρέκλα άρχισε το λαϊκό  δικαστήριο. Δικαστές πολλοί συγγενείς του όπως ο Σ.Κ,ο Α.Β και άλλοι. Βγήκε η απόφαση  και για παραδειγματικό ήταν  δημόσιος θάνατος. Η κατηγορία ήταν, ότι συνεργαζόταν με το απόσπασμα της Χωροφυλακής που συχνά ερχόταν από το Κρίκελλο στο σπίτι του. Πάνω όμως στην ώρα ήρθε από τα Σέλιτσα ο καπετάνιος Μακεδόνας; ή Δαφονομήλης κατά άλλους , με τους συναγωνιστές του, ρώτησε τι συμβαίνει και ο πολιτικός επίτροπος ΔΚ του εξήγησε τα καθέκαστα. Ο Μακεδόνας ,αντί απαντήσεως διέταξε τους δικούς του να πιάσουν τις γωνίες και είπε να μη κουνηθεί κανείς, και διέταξε :λύστε τον  αμέσως πράγμα που έγινε χωρίς αντίρρηση. Όμως, τι είχε συμβεί. Λίγες μέρες πριν ο Μακεδόνας πήγε στο σπίτι του Προέδρου και φιλοξενήθηκε. Στη διάρκεια της φιλοξενίας το σπίτι ζώθηκε από χωροφύλακες .Η διαφυγή ήταν αδύνατη. Τότε o  μπάρμπα Αλέξης είπε στο Μακεδόνα κρυφτείτε στο υπόγειο και στο κελάρι και μην κάνετε θόρυβο. Σε λίγο ήρθε το απόσπασμα και ρωτούσε που πήγαν οι αντάρτες. Ο Αλέξης ψύχραιμα τους είπε αν θέλουν ψωμί  οι χωροφύλακες και ο ίδιος δεν γνωρίζει προς τα πού πήγαν. Ψάξαν όλο το σπίτι εκτός από την κρυψώνα στο υπόγειο. Ο Μακεδόνας που άκουσε όλη τη συζήτηση και όταν έφυγε το απόσπασμα, ευχαρίστησε τον μπάρμπα-Αλέξη και έφυγε. Και τώρα ήρθε η ώρα να τον σώσει. Πρέπει να σημειωθεί ότι 1946 εκτός από δύο οικογένειες οι Ψιανίτες τήρησαν αποχή από το Δημοψήφισμα. Οι οικογένειες ήταν του Παπακώστα και του Αλέξη Γιαννακόπουλου. Οι Υπόλοιποι τους «μάζωξε» ο κατά τα άλλα Γιάννης Βράχας στο Μαγαζί και τους πρόσφερε ψητό και κρασί.

Και ήρθαν τα χρόνια του ανταρτοπόλεμου. Όπως ειπώθηκε τα Ψιανά βρισκόταν υπό την κατοχή του ΕΛΑΣ. Παράλληλα υπήρχε και υποτυπώδης δημοτική αρχή με πρόεδρο τον Αλέξη Γιαννακόπουλο, ενώ οι αποφάσεις παίρνονταν από το πολιτικό γραφείο που βρισκόταν στο μαγαζί του Βράχα. Όλα τα παιδιά του χωριού εκπαιδεύονταν σύμφωνα με το πρόγραμμα της Ελεύθερης Ελλάδας. Δάσκαλος υπήρξε και ο μετέπειτα Παπασκλαβούνος και ο Δ.Βράχας. Στην Τούφα και Ιτιά ήταν το στρατιωτικό  αρχηγείο των ανταρτών. Κάπου στην Ιτιά ο πατέρας μου Λάμπρος στάλθηκε από τον ίδιο το Φλωράκη να πάει μήνυμα σε κάποιο χωριό της ποταμιάς. Ο Φλωράκης του είπε γνωρίζω ότι δεν είσαι μαζί μας αλλά σου έχω εμπιστοσύνη. Κρατάς από τους Γιολδασαίους. Ο πατέρας μου είπε καπετάνιε έχω τα πρόβατα και ο Φλωράκης του είπε μη σε νοιάζει θα τα φροντίσουμε εμείς. Όταν επέστρεψε τον ρώτησε αν του λείπει κανένα πρόβατα. Σε αρνητική απάντηση του, ο Φλωράκης τον ευχαρίστησε και του ζήτησε ένα σαγάνι γάλα. Αυτό έγινε.

Στα δύσκολα εκείνα χρόνια  πρέπει να σημειωθεί η μεταφορά από το Κρίκελλο των Κρεκελλιωτών και ο εγκλεισμός τους στην Παναγία που τότε ήταν και φυλακή. Από εκεί κοντά την χαραυγή τους έβγαλαν και τους εκτέλεσαν λίγα μέτρα έξω από τον περίβολο της εκκλησίας.

Το χωριό ήταν κέντρο του ΕΛΑΣ λειτουργούσε νοσοκομείο στο σπίτι του Τσολάκη ,ενώ αρχικά ήταν στο σπίτι του Καραμπέτσα και φούρνος που είχε μετατραπεί το σπίτι του γερογιάννη. Εκεί νυχθημερόν ψήνανε ψωμί οι κοπέλες του χωριού και προωθούνταν αυτό στα σώματα των ανταρτών.

Ας γυρίσουμε στο 1823.Μετά τη μάχη της Καλιακούδας οι Τούρκοι κινήθηκαν προς Ψιανά –Σέλιτσα. Στα ταμπούρια, έγινε η πρώτη σύγκρουση με το σώμα των Γιολδσαίων,στη συνέχεια δεύτερη σύγκρουση έγινε στην Τούφα των Ψιανών.Οι κάτοικοι κρύφτηκαν στις σπηλιές της Σκάλας και της Αετοφωλιάς. Μετά την υποχώρηση  των ελλήνων οι Τούρκοι κατέβηκαν στα Ψιανά που βρισκόταν στο σημερινό παλιοχώρι. Ο τούρκος πασάς ή αγάς διέταξε και κάψανε όλα τα σπίτια εκτός από εκείνο του Φώλου που τότε βρισκόταν στην κορυφή του χωριού. Το σπίτι αυτό  που κοιμήθηκε με δύο δωμάτια σώζονταν μέχρι το 1980.Σήμερα υπάρχουν μόνο ερείπια. Επίσης, οι Τούρκοι προσπάθησαν να κάψουν την Αγία Βαρβάρα,  τρεις φορές  το προσπάθησαν αλλά η φωτιά δεν άναβε. Οι Τούρκοι θεώρησαν αυτό σημάδι θεού και εγκατέλειψαν την προσπάθεια. Στη συνέχεια κατέβηκαν από τον «πάτο» του χωριού να περάσουν στα Σέλιτσα από   τα καπετανεικα στο ποτάμι  και να κάψουν τα σπίτια των Γιολδασίων στα Σέλιτσα, καθώς και το σπίτι τους το καπετανέικο που βρισκόταν στην κορυφή του χωριού. Δεν το έκαψαν οι Τούρκοι, αλλά ο Γανωμένος κατά τον εμφύλιο. Όμως καθώς κατέβαινε ο αρχηγός των Τούρκων καβάλα στο άλογο αυτό σκόνταψε και γκρεμίστηκε μαζί με το άλογο ο Τούρκος στο ρέμα (Τσιρλόρεμα) στη θέση φονίσκα. Οι τούρκοι μετά από αυτό άλλαξαν δρόμο και έφυγαν από Δομνίστα –Κλεπά κτλ. Ηταν η πρώτη και τελευταία φορά που για λίγο πάτησαν Τούρκοι στο χωριό. Αντίθετα, μετά την απελευθέρωση έμεινε Τούρκος στο χωριό που οι κάτοικοι τον ανάγκασαν να βαπτιστεί χριστιανός. Η Βάπτιση του έγινε μέσα σε μια κάδη και επειδή τον τύλιξαν με ένα τσόλι τον ονόμασαν Τσολάκι. Απόγονοι του υπάρχουν σήμερα εν ζωή. Νουνός του ήταν οι Γιολδασαίοι και κατά πάσα πιθανότητα ο Νικολάκης και ο Γιαννακάκης.

Στα χρόνια που ακολούθησαν τα ψιανά γνώρισαν πρόοδο χάρις στην εργατικότητα των κατοίκων των. Υπάρχουν τσελιγκάδες και ονομαστοί Γεωργοί. Ως Κοινότητα είχε πολλά πρόβατα και οι κτηνοτρόφοι νοίκιαζαν λιβάδια στην Καλιακούδα, στην Παθούλα ,το Βελούχι ,το Κοκορέχι στο Παναιτωλικό. Επίσης υπήρχε ανάπτυξη της Γεωργίας με ονομαστά καλαμπόκια ,φασόλια, καρύδια, κυδώνια κτλ.

Με Προσωπική εργασία έχτισαν το Δημοτικό Σχολείο (σήμερα υπάρχει άλλο με βοήθεια) του κράτους .Από το πρώτο σχολείο ,με το σχολικό κήπο, την ειδική θέση για την ανάρτηση της σημαίας, το σήμαντρο του κρεμασμένο στο πουρνάρι, μάθανε γράμματα πολλοί Ψιανίτες και από τα γύρω χωριά. Υπήρξε  το σχολείο τριών –τεσσάρων δασκάλων, ενός καθηγητή Μέσης εκπαίδευσης και δύο καθηγητών Πανεπιστημίου. Μπορούμε να πούμε ότι τα Ψιανά ήταν πρώτα στα “ Άρματα” αλλά και στα “Γράμματα” από, όλα μετά τον Προυσό, χωριά της περιοχής.