Η ΜΟΣΧΩ ΤΖΑΒΕΛΑ - Γράφει ο Καθηγητής Θ. Γιαννακόπουλος

Η Μόσχω Τζαβέλα  υπήρξε μέλος της φάρας των Τζαβελαίων από το Σούλι της Θεσπρωτίας, όπου γεννήθηκε το 1760. ΄

Ήταν γυναίκα του Λάμπρου Τζαβέλα, μητέρα του Φώτου, ο οποίος είχε νυμφευθεί τη γνωστή Δέσπω, και γιαγιά των αγωνιστών Κίτσου και Γιώργου.

΄Εζησε την εποχή που ο πονηρός Αλή Πασάς ήθελε νε εδραιώσει την κυριαρχία του στην ηπειρωτική  Ελλάδα και τη Βαλκανική, οπότε είχε στραφεί εναντίον των κλεφτών και των αρματωλών, ενώ είχε καταβάλει μακροχρόνιες προσπάθειες για να καθυποτάξει τους Σουλιώτες με δόλο. 

Τον Ιανουάριο 1792 ο Αλή Πασάς ζήτησε  τη βοήθειά τους με την πρόφαση να εκκαθαρίσει το Δέλβινο και το Αργυρόκαστρο από τους ατάκτους. ΄Ετσι ο Λάμπρος Τζαβέλας με τον γιό του Φώτο και άλλους 70 Σουλιώτες στάλθηκαν στα Γιάννινα. Ο Αλής τους συνέλαβε και απείλησε τον Λάμπρο Τζαβέλα πως θα εκτελούσε τον γιο του Φώτο εφόσον δεν επέστρεφε στο Σούλι και έπειθε τους κατοίκους του να απέλθουν. Ο Λάμπρος αποφάσισε να μην υποκύψει στις απειλές του τυράννου. Τον Ιούλιο 1792 έγινε η μάχη της Κιάφας, στην οποία έλαβαν μέρος άνω των 10.000 Τουρκαλβανών και κατά την οποία σκοτώθηκαν 2.000 -κατ΄άλλους 3.000- Τουρκαλβανοί και αιχμαλωτίστηκαν 207. Οι Σουλιώτες είχαν 74 νεκρούς και 92 τραυματίες, μεταξύ  των οποίων και ο Λάμπρος Τζαβέλας. Στη μάχη της Κιάφας οι Τουρκαλβανοί αποπειράθηκαν να αιχμαλωτίσουν τις Σουλιώτισσες και αυτές τους επιτέθηκαν με επικεφαλής τη Μόσχω Τζαβέλαινα και κατάφεραν να τους τρέψουν σε φυγή.

Μετά την καταστροφή του Σουλίου, η Μόσχω Τζαβέλα ακολούθησε μαζί με άλλους συγχωριανούς της το δρόμο προς την Πάργα  και από εκεί στην Κέρκυρα που τελούσε υπό γαλλική κατοχή, όπου και πέθανε το 1803. Ο ηρωισμός της έχει απαθανατιστεί στο δημοτικό τραγούδι.